Á Matchless árgerð 1946 yfir hálendið (2003)

Þeir eru margs konar farkostirnir sem ferðast er á yfir hálendi Íslands.

Einn sá óvenjulegasti sást uppi á Kili í sumar.Auðunn Arnórsson ræddi við eiganda 73* ára mótorhjóls. (ártal uppært til 2019)*

EINN góðan laugardag í ágúst síðastliðnum, reyndar svolítið blautan,ráku vegfarendur um Kjöl upp stór augu, því það sem fyrir augu þeirra bar var óvenjuleg sjón: Farkostur eins ferðalangsins var 57 ára gamalt mótorhjól, nánar tiltekið Matchless G 80, árgerð 1946. Ökumaðurinn, leðurklæddur með hjálm og gleraugu í stíl við árgerð hjólsins, flengdi safngripnum sem nýtt hjól væri yfir holóttan hálendisveginn og sneiddi af leikni framhjá stærstu drullupollunum. Þar var eigandinn, Hjörtur Jónasson, á ferð.

Hvernig datt honum í hug að leggja í að fara á svo gömlu hjóli yfir hálendið? Spurningu blaðamanns svarar Hjörtur að bragði: „Vinur minn var að kaupa sér Suzuki DR 650 [sem er enduro-ferðahjól af nýjustu gerð, aths. blm.] og ég vildi bara sjá hvort hann kæmist á því yfir Kjöl!“
Ferðin sóttist vel, þrátt fyrir vætuna og slæmt ástand vegarins. Að Hveravöllum var komið litlu seinna en tveimur tímum eftir að lagt var af stað frá Geysi í Haukadal, að áningarstoppi meðtöldu. Álíka langan tíma tók að renna í norðurátt niður að Blönduvirkjun. Og þá var brunað í sumarrigningunni í bæinn eftir þjóðvegi eitt.

Fjöðrun af skornum skammti

Það eina sem að sögn Hjartar kom upp á á þessu u.þ.b. 600 km langa ferðalagi var að á suðurleiðinni voru platínurnar í eins strokks loftkældu vélinni í Matchlessinu farnar að losna. Sú „sjúkdómsgreining“ hafi verið einföld og auðvelt að kippa því í liðinn.

Heim skilaði hjólið knapanum heilu og höldnu, þótt hann viðurkenni að þreyta hafi verið farin að segja til sín. Lesendum skal bent á, að fjöðrunarbúnaður á Matchlessinu er ekki mikill; fornir gaffaldemparar að framan, enginn að aftan, nema gormar í sæti ökumanns. Það tekur því nokkuð á að aka þessum góða grip í heilan dag yfir hálendið. Að sögn Hjartar var þó á sínum tíma keppt á svona hjólum í svokölluðum trial-akstri, torfæruaksturskeppni þess tíma.

En hver er saga þessa hjóls?

Hjörtur segist hafa keypt hjólið af Hilmari Lútherssyni, sem ekki þarf að kynna fyrir íslenzku áhugafólki um mótorhjól, en hann hefur gert upp mörg gömul hjól, ekki sízt brezk. Annars sé saga þess gloppótt. Eftir því sem bezt er vitað hafi það þó komið til landsins nýtt. Hjörtur segir þrjú slík hjól til á landinu; fyrir utan sitt sé eitt í Vestmannaeyjum og annað á Akureyri.

Var meðal stærstu framleiðenda mótorhjóla

Matchless-verksmiðjurnar á Englandi, stofnaðar 1899, voru meðal stærstu framleiðenda mótorhjóla í heiminum á sínum tíma. Flest mótorhjól sem brezki herinn notaði í síðari heimsstyrjöld voru annaðhvort Matchless eða BSA. „Triumph-verksmiðurnar í Coventry eyðilögðust í loftárásum Þjóðverja strax árið 1940,“ útskýrir Hjörtur, og því gátu þær ekki tekið þátt í að framleiða upp í pantanir hersins. Ásamt Arielog Norton voru þessi þrjú merki – Triumph, BSA og Matchless – útbreiddustu mótorhjólategundirnar í Bretlandi um miðja 20. öld. Flóran í mótorhjólaframleiðslu var mikil í Bretlandi framan af öldinni; þegar allt er talið nær fjöldi brezkra mótorhjólategunda sem litu dagsins ljós í lengri eða skemmri tíma hátt í 600.

Eitt fyrsta eftirstríðshjólið

Hjörtur segir sitt hjól vera eitt þeirra fyrstu af þessari tegund sem framleidd voru fyrir almenning eftir stríð; árið 1945 hafi verksmiðjurnar verið búnar að framleiða slatta fyrir herinn sem svo hafi verið breytt í venjuleg götuhjól til sölu til almennings. Sitt hjól sé fullkomlega upprunalegt; það líti nú út nákvæmlega eins og þegar það var nýtt.
Hjólið er með 500 ccm eins strokks, loftkælda vél. Algengasta gerðin af Matchless á þessum tíma var hins vegar Matchless G 3 L með 350 ccm vél. G 80-gerðin, með stærri vélinni, var gjarnan keypt til að nota með hliðarvagni.
Eitt er það sem kemur nútímamótorhjólamönnum spánskt fyrir sjónir þegar Matchlessið er skoðað. Gírskiptingin er hægra megin. Hjörtur útskýrir að fyrsti gírinn sé upp og hinir (þrír) niður, semsagt alveg öfugt við það sem nú er á öllum mótorhjólum. Flest brezk mótorhjól hafi verið útbúin svona gírskiptingum fram undir 1970. Kröfur Bandaríkjamarkaðar kváðu hafa haft mikið að segja um að brezku framleiðendurnir skiptu þá yfir í skiptingar eins og nú tíðkast.

Sögu Matchless lauk 1969

Um sögu Matchless-verksmiðjanna er annars það að segja, að á fyrstu áratugum 20. aldar var fyrirtækið meðal helztu frumkvöðla í smíði mótorhjóla, en það lenti í erfiðleikum í heimskreppunni og sameinaðist AJS árið 1931 í fyrirtækið Associated Motorcycles, AMC. Það fyrirtæki framleiddi eftir það mótorhjól af gerðunum Matchless, Norton og AJS. Allir brezkir mótorhjólaframleiðendur lentu í erfiðleikum er
komið var fram á sjöunda áratuginn. AMC varð gjaldþrota árið 1969. Framleiðsla á Norton-hjólum hélt þó áfram um hríð hjá arftakafyrirtæki. Á áttunda áratugnum lét hver brezka mótorhjólaverksmiðjan af annarri undan í samkeppninni við japönsku framleiðendurna, sem í
framhaldinu urðu langstærstu mótorhjólaframleiðendur heims og halda þeirri stöðu enn í dag.
Triumph hélzt einna lengst á floti, en um 1980 sökk það fornfræga fyrirtæki líka. Á tímabili leit út fyrir að þar með væri sögu brezkrar mótorhjólaframleiðslu lokið, en brezkur milljónamæringur keypti framleiðsluréttinn að Triumph árið 1984 og árið 1990 hófst framleiðslan aftur í nýrri verksmiðju. Eftir „endurlífgunina“ hefur þessari fornfrægu mótorhjólategund verið lyft til vegs og virðingar að nýju.